Գրելն ինձ համար կատարսիս է

Ար­ցախ­ցի ար­ձա­կա­գիր Ա­ՐԱՄ Ա­ԼԱ­ՎԵՐ­ԴՅԱ­ՆԻ հետ զրու­ցել ենք պա­տե­րազ­մի և գրա­կա­նու­թյան մա­սին: Ար­ցա­խյան գո­յա­մար­տը նա ներ­կա­յաց­նում է ա­կան­ատե­սի աչ­քե­րով, գրա­կան հե­րոս­նե­րը ի­րա­կան մար­դիկ են, գրե­լու մղու­մը սերն է:

-«Մար­գու­շա կատ­վի մե­լան­խո­լիան» պատմ­վա­ծքում տես­նում ենք՝ ինչ­պես է քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը, տվյալ դեպ­քում՝ հո­ղի խն­դի­րը, կյանք մտ­նում: Թե այդ խա­ղաղ, ա­ռօ­րեա­կան պատ­մու­թյուն­նե­րին ին­չեր են հա­ջոր­դել, գի­տենք բո­լորս: Ի՞նչն եք շեշ­տադ­րում, ին­չի՞ հա­մար է այդ անդ­րա­դար­ձը:
-Ակ­նարկ­նե­րիս մա­սին կար­ծիք ար­տա­հայ­տե­լու հար­ցում ես երևի ընդ­գծ­ված պեյ­րա­ֆո­բիա (վախ հրապարակային ելույթից) ու­նեմ, դժ­վար է ինձ հա­մար՝ պա­տաս­խա­նել այդ հար­ցին: Գրե­լու հա­կու­մը, ֆուտ­բո­լիստ դառ­նա­լու ե­րա­զան­քի հետ, ինձ միշտ ու­ղեկ­ցել է, ե­թե ֆուտ­բո­լիստ դառ­նա­լուն խան­գա­րել են հան­գա­մանք­նե­րը, երկ­րում կա­տար­վող ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը, ա­պա ինձ թվում է՝ ես միշտ գրել եմ, ի­րե­րին, երևույթ­նե­րին, ապ­րում­նե­րին միշտ ու­րիշ կերպ եմ նա­յել, մնա­ցել է` մի օր ու­նե­ցա­ծը ի­րար տալը: Շր­ջա­պա­տը ե­րե­խա տա­րի­նե­րից վա­վե­րագ­րա­կան կի­նո է ինձ հա­մար, կար­ծես փոր­ձում ենք թղ­թին, հա­մա­կարգ­չա­յին թղ­թա­պա­նա­կին գե­ղար­վես­տա­կան ե­րանգ տալ: Աշ­խար­հը գրա­կա­նու­թյուն է, ես դա պար­մա­նի տա­րի­նե­րին եմ հաս­կա­ցել, թող բարձ­րա­միտ չթ­վա: Ինձ վա­նում է այն տա­րած­ված ար­տա­հայ­տու­թյու­նը, իբր նախ­կին այ­սինչ չի լի­նում, նախ­կին ոս­տի­կան չի լի­նում, նախ­կին լրագ­րող չի լի­նում, ին­չու՞ պի­տի նախ­կին չլի­նի:
Ես լրագ­րող եմ բնույ­թով, և՛ նախ­կին եմ, և՛ ներ­կա, լրագ­րու­թյու­նը մի ա­ռան­ձին խառն­վածք-մաս­նա­գի­տու­թյուն է: Ի­հար­կե, լրագ­րու­թյունն այժմ իր դա­սա­կան ի­մաս­տը կորց­րել է, ժա­մա­նակն է ար­դեն, որ այն վե­րա­կա­ռուց­վի, իր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը թո­ղած, ժուռ­նա­լիս­տի­կան մեծ մա­սամբ այ­սօր տար­ված է ա­ռան­ձին քա­ղա­քա­կան հո­սանք­նե­րի սպա­սարկ­ման, վար­ձու քա­րոզ­չու­թյուն կյան­քի կո­չե­լու գոր­ծով: Գի­տե՞ք ին­չու այս­պես հե­ռա­ցա Ձեր բուն հար­ցից. ես հա­մա­ձայն եմ այն մտ­քին, թե լրագ­րու­թյու­նը իս­կա­կան ի­մաս­տով թռու­ցիկ գրա­կա­նու­թյուն է, լրագ­րու­թյունն ու գրա­կա­նու­թյու­նը ա­րյու­նա­կից են, ա­հա այս զու­գա­հե­ռով հենց ու­զում եմ ինքս ինձ ար­դա­րաց­նել, զերծ մնալ այն պն­դու­մից, թե ես գրող եմ, այդ­պի­սի կո­չում, ազ­նիվ խոսք, ինքս ինձ տալ չեմ ու­զում, ա­ռա­վել ևս՝ ա­ռանց գր­քի՝ ի՜նչ գրող: Գրե­լը բա­ցար­ձակ ի­մաս­տով մե­ծա­գույն պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն է, իսկ լրագ­րու­թյունն ու գրա­կա­նու­թյու­նը մի կա­պող հան­գույց ու­նեն, դա ակ­նար­կագ­րու­թյունն է:
«Մար­գու­շան» ու իմ մնա­ցած գոր­ծե­րը, կար­ծում եմ ակ­նարկ­ներ են, ո­րը հա­ջող­ված է, ո­րը՝ թե­րի, բարձր ա­ռօ­րեա­կան մա­տե­րիա­նե­րի մա­սին խո­սե­լիս ձեռն­պահ եմ ու­զում մնալ այն շեշ­տե­րից, թե իմ գոր­ծե­րի մեջ զուտ ինչ-որ գրա­կան նպա­տա­կադ­րու­թյուն կա, ա­մենևին ոչ: Գրե­լու դու­րե­կան մղումն է ինձ գրել տա­լիս, թե ինչ է ստաց­վում՝ ար­դեն ըն­թեր­ցո­ղի, գրա­կա­նու­թյան մարդ­կանց քն­նար­կե­լու խն­դիր է: Մի բան կա­րող եմ ա­սել. ես չեմ կա­րո­ղա­նում սյու­ժե­ներ, կեր­պար­ներ հնա­րել, վա­վե­րա­կան մո­տե­ցում ու­նե­նա­լով՝ կր­կին ու­զում եմ մնալ կամ ա­կա­մա եմ մնում իմ սի­րե­լի լրագ­րու­թյան ոս­տա­նի մեջ: Սեթևե­թու­թյուն թող դիտ­վի, բայց ես ինձ լրագ­րող եմ հա­մա­րում, իսկ ե­թե իմ սա­կա­վա­թիվ ֆեյս­բու­քյան ծա­նոթ-ըն­թեր­ցող­նե­րի հա­մար, նաև Ձեզ հա­մար ես գրող եմ, ա­պա դա ինձ ան­հա­վա­նա­կա­նո­րեն ու­րա­խաց­նում է:
-Ար­ցա­խյան գո­յա­մար­տից շուրջ ե­րեք տաս­նա­մյակ է ան­ցել: Այն, ինչ թղ­թին եք հանձ­նում, ա­վե­լի շատ գե­ղար­վե՞ստ է, թե՞ վա­վե­րագ­րու­թյուն, հե­տա­դարձ հա­յա՞ցք է, թե՞ խտա­ցած հու­շեր, որ ներ­կա են միշտ: Կար­ծեմ Ռե­մարկն է ա­սել՝ լիար­ժեք կյան­քով չի ապ­րել նա, ով չի տե­սել պա­տե­րազմ, աղ­քա­տու­թյուն ու սեր: Հա­մա­մի՞տ եք:
-Պա­տե­րազ­մը հա­մա­մարդ­կա­յին խն­դիր է, քա­ղա­քակր­թու­թյու­նը դեռևս պա­տե­րազ­մը շր­ջան­ցե­լու դե­ղա­տոմս չու­նի, դժ­բախ­տա­բար, պա­տե­րազմ­ներ ե­ղել են ու կլի­նեն դեռ: Աշ­խար­հի ե­րե­սին իմ ա­սած քա­ղա­քակր­թու­թյու­նը խա­թար­ված չա­փա­բա­նու­թյան մեջ է, հա­վատ, փող, տա­րածք հար­թու­թյու­նում հա­կա­սու­թյուն­ներն ան­վեր­ջա­նա­լի են: Հետ­պա­տե­րազ­մյա տա­րի­նե­րին ապ­րե­լով ար­տերկ­րում, պա­տե­րազ­մի դի­սո­նան­սը ես, դժ­բախ­տա­բար, իմ աչ­քե­րով տե­սել եմ, ցա­վել, հա­մադ­րել պա­տե­րազ­մի մի­ջով ան­ցած ու չան­ցած մարդ­կանց: Պա­տե­րազ­մը մեծ ցն­ցում է, իս­կա­կան ա­պո­կա­լիպ­սիս, մինչև հա­րա­բե­րա­կան խա­ղա­ղու­թյու­նը կա­մո­քի գե­հե­նի թո­ղած հետ­քե­րը, ստեղ­ծա­գործ կյան­քի ան­ցած մար­դը հո­գե­կան ան­դոր­րի կգա, կր­կին, ցա­վոք, պա­տե­րազ­մի վտան­գը դուռ է թա­կում: Աբ­սուրդ է, բայց ե­րա­նու­թյամբ եմ հի­շում կռ­վի տա­րի­նե­րը, ես կեն­դա­նի մնա­ցած բախ­տա­վոր­նե­րից մեկն եմ, ոտքս խե­րով էր, վեր­ջում հրա­ման ստա­ցանք՝ մեկ­նել խուլ, վտան­գա­վոր ա­ռաջ­նա­գիծ՝ Կա­րա­խան­բեյ­լի, տղա­նե­րով, ինչ­պես ա­սում են, հաղ­թա­նա­կը դի­մա­վո­րե­ցինք հենց այդ­տեղ, մա­յի­սի խան­ձող արևի տակ փո­րած մեր դիր­քե­րում, ընդ­հա­նուր շտա­բից զան­գե­ցին, հրա­ման ի­ջեց­րին՝ մե­կու­մեջ կրա­կել հա­կա­ռա­կոր­դի վրա, փամ­փուշտ խնա­յել, բա­նակ­ցու­թյուն­ներ են գնում: Մեր ինք­նա­պաշտ­պա­նու­թյու­նը ար­դա­րաց­ված է, ինչ­քան էլ պա­տե­րազ­մը երկ­րա­յին դժոխք լի­նի... Ռե­մար­կին, ու­զում եմ հա­մա­ձայն լի­նել, բայց չկա­մո­րեն...
-«Տա­սի ջո­կա­տը» պատմ­ված­քը, ինչ­պես նշում ես, հի­շա­տա­կու­թյան վա­վե­րա­գիր տուրք է: «Մեր ջո­կա­տի տա­սը հո­գուց մե­կը հայրս էր՝ հրա­մա­նա­տա­րը, եղ­բայրս` Ա­շո­տը, մե­րոն­ցից, վայ հո­գի, չս­խալ­վեմ, քե­ռիս՝ Գուր­գե­նը, մորս քե­ռու տղան՝ Համ­լե­տը».... Ա­րամ, դու ա­նուն­ներ ես նշում, դու գրում ես տա­րե­կից տղա­նե­րի մա­սին, ո­րոնք բա­ժան­վե­ցին ձեզ­նից: ՈՒ ես մտա­ծում եմ՝ ի­րա­կա­նում մեր հե­րոս­նե­րին մենք չենք ճա­նա­չում: Ի­րա­կան հե­րոս­նե­րին:
-«Տա­սի ջո­կա­տը» կա­մա­վոր տղա­նե­րի մա­սին է: Կա­մա­վոր­նե­րը ի­րոք հե­րոս են, ան­կախ այն հան­գա­ման­քից՝ պե­տու­թյու­նը կամ մար­դիկ գի­տե՞ն նրանց մա­սին, թե՞ չէ: Կա­մա­վո­րը մար­դու տե­սակ է, պետք է փայ­փա­յել այդ տե­սա­կը, նրան­ցից շա­տե­րը կեն­դա­նի մնա­լով՝ շատ ծան­րու­թյուն­ներ են տա­րել հա­րա­բե­րա­կան խա­ղա­ղու­թյան ժա­մա­նակ: Պար­զու­նակ մտ­քեր եմ ա­սում, բայց ե­թե դի­վա­նա­գի­տու­թյան մեջ մենք չենք փայ­լում, ա­պա վերս­տին օր­հա­սա­կան է դառ­նում կա­մա­վո­րին գնա­հա­տե­լու գոր­ծը: Ես Պե­տո­յին չեմ ճա­նա­չել, օ­րի­նակ, հի­շում եմ, երբ նրա զոհ­վե­լու բո­թը տա­րած­վել է կա­պի մեջ, տղա­նե­րը լա­ցել են, ան­բա­ցատ­րե­լի են այս հույ­զե­րը, ան­մո­ռա­նա­լի... Կռիվ գնա­ցող բո­լոր տղա­նե­րը չեն անձ­նա­պես խի­զախ, նրանք պար­զա­պես ըն­տե­լա­նում են պաշտ­պան­վե­լուն:
-Ի մի­ջի այ­լոց, եր­բեմն գրողն ինքն իր հետ է խո­սում, քո դեպ­քում գրա­կա­նու­թյու­նը ան­կեղծ զրույց է ըն­թեր­ցո­ղի հետ: Գրա­կա­նու­թյանդ լե­զուն ա­ռանձ­նա­հա­տուկ է, դի­տա­կետդ՝ նույն­պես: Ի՞նչ են ա­սում քո գրա­կա­նու­թյան մա­սին գրաքն­նա­դատ­նե­րը: Ո՞վ է ըն­թեր­ցողդ:
-Իմ գրած­նե­րը, կա­րե­լի է ա­սել, «Գրա­նիշ» կայ­քի մի­ջո­ցով են ճա­նա­չե­լի դար­ձել ու իմ է­ջի, իսկ ֆեյս­բու­քյան գրա­կան հան­րու­թյու­նը գի­տի, որ գրա­կան մա­մու­լում հայ­տն­վե­լը ո­րո­շա­կի գնա­հա­տա­կան է, բայց առ­հա­սա­րակ բարձր է աս­ված՝ ինչ կար­ծի­քի են գրաքն­նա­դատ­նե­րը իմ գոր­ծե­րի վե­րա­բե­րյալ։ Վեր­ջին տա­րի­նե­րին հա­մոզ­վել եմ, որ գրա­կան եր­կե­րի ա­նա­չառ հա­մա­դա­մա­սեր­նե­րը (գուր­ման­նե­րը) հենց ի­րենք ըն­թեր­ցող­ներն են: Գրաքն­նա­դա­տի հետ չեմ շփ­վել, իսկ ե­թե հաշ­վենք, որ «Գրա­նի­շում» բա­նի­մաց, գրա­գետ մաս­նա­գետ­ներ են հա­վա­նել իմ ակ­նարկ­նե­րը, հրա­պա­րա­կել, ու­րեմն գրածներս ան­ցել են այդ շե­մը: Սո­վո­րա­կան ան­հայտ ըն­թեր­ցո­ղի աչքն է կարևոր, թե ինչ­պես է ըն­դու­նել ակ­նարկդ, սո­ցիա­լա­կան ցան­ցի գրա­կա­նու­թյան ա­նա­չառ «դա­տա­վո­րը» ան­հայտ, ան­ծա­նոթ օգ­տա­տերն է, ըն­կե­րա­կան քա­ղա­քա­վա­րու­թյու­նից բխող հիա­ցա­կան մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րի նկատ­մամբ բո­լորս էլ թե­րա­հա­վատ ենք:
Գրե­լու գոր­ծը մի սքան­չե­լի ըն­թացք է, այդ մա­սին պատ­մե­լը կար­ծում եմ ան­հե­թե­թու­թյուն կլի­նի, մար­դու մեջ գրա­կա­նու­թյուն ու գրե­լու ո­րո­շա­կի պտ­ղունց կա, նա ընկ­նում է ո­գե­կան հող­մի մեջ, ինք­նա­բե­րա­բար գրա­կա­նու­թյուն է ստեղծ­վում: Իս­կա­կան գրա­կան գոր­ծը սար­քո­վի լի­նել չի կա­րող, հանձն ա­ռար ինչ-որ բան մո­գո­նել՝ ո­չինչ չի ստաց­վի, ան­համ-անկ­տուր բան կդառ­նա:
-Ի՞նչն է ստի­պում քեզ գրել, ե՞րբ կլի­նի վեպդ, և ին­չի՞ մա­սին է, թեև «գրա­կա­նու­թյու­նը մա­սին չի լի­նում»` ըստ Հրանտ Մաթևո­սյա­նի:
-Սի­րել, սեր բա­ռե­րի հո­գին հա­նել-մա­շեց­րել ենք մեր ա­ռօ­րյա­յում, այ­սու­հան­դերձ, ան­կեղծ ու ան­հա­մեստ լի­նե­լով ա­սեմ, որ ինձ գրել է տա­լիս մարդ­կանց սի­րե­լու պարզ մղու­մը, ու­րիշ ո­չինչ ինձ չի ստի­պում գրել: Դժ­վար է հա­վա­տալ, բայց իմ մի­ջից մեր մարդ­կանց հան­դեպ հիաց­մուն­քը դուրս չի գա­լիս եր­բեք, իմ ներ­սի ի­րա­վի­ճակն է, դա ինձ գրել է տա­լիս, ու­րիշ բան չկա: Իմ կեր­պար­նե­րը մեր սքան­չե­լի շե­նի մար­դիկ են՝ պապս ու տատս, հո­րեղ­բայրս ու քե­ռիս, մեր հարևան Վա­նին, Գե­նե­րալ Լա­վո­կը, իմ ըն­կեր Գո­քոն, թի­թե­ղա­գործ Ռուզ­վել­տը՝ նույն ին­քը՝ Օ­զի­կը, հա­վա­քա­րար Աշ­խե­նը, ֆիզ­կուլ­տու­րա­յի մեր ու­սու­ցիչ Կառ­լե­նը Շահ­բա­րյանը, մա­տու­ցո­ղու­հի Էմ­ման: Գրա­կան իմ դե­րա­սան­նե­րը այս մար­դիկ են, ես ա­նա­սե­լի սի­րում եմ նրանց, դրա հա­մար էլ նս­տում, գրում եմ, որ­պես­զի ինչ-որ ե­րախ­տիք ար­տա­հայ­տեմ դրա­նով նրանց հան­դեպ: Ի վեր­ջո, մեր ա­մեն ինչն այդ մար­դիկ են, նրանց ժա­ռանգ­նե­րը, զոհ­ված, վի­րա­վոր կամ կեն­դա­նի նրանց զա­վակ­նե­րը: Այս դեմ­քե­րի ու մեր շե­նի սի­րուց են ստեղծ­վել իմ ակ­նարկ­նե­րը: Այ­սօր իմ թե­ման ինք­նա­կեն­սագ­րու­թյան այդ փու­լի մեջ է, իմ գոր­ծերն իմ կեն­սագ­րու­թյունն են:
Գրե­լը, ա­յո, սի­րո, կա­րո­տի, կա­տար­սի­սի, ինձ հետ ապ­րող ե­րե­խա­յի աչ­քե­րի կի­նո­պատ­կեր­ներն են: Ո՞վ է ա­սում` գրող­նե­րից՝ ան­հար­մար չլի­նե­լու հա­մար գո­նե պետք է մի վեպ գրել: Չգի­տեմ՝ երբ եմ գրե­լու։ Չգի­տեմ: Մեր վե­պերն ու պատմ­վածք­նե­րը կար­ծես գր­ված են, մնում է ստեղ­նա­շա­րը հա­վա­քի, շի­տակ դարձ­նի, տա ըն­թեր­ցո­ղին...

Զրույ­ցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ